In historische binnenruimten zijn de verflagen onderdeel van het monument en daarom ook beschermd. De verflagen mogen dus niet zomaar verwijderd worden deze moeten behouden blijven voor zover dat mogelijk is.
Wat was de oorspronkelijke kleurstelling van het schilderwerk. Door middel van een kort onderzoekje dat kleurinventarisatie heet kan in kaart gebracht worden wat voor verflagen er nog aanwezig zijn in een pand of in een bepaalde ruimte. Als de opdrachtgever deze kleurstelling wilt wijzigen naar een bepaalde tijdsperiode dan is het handig om een kleurhistorisch onderzoek te laten doen. Dit uitgebreide onderzoek in de verflagen kan omvatten kleurhistorisch dus archiefonderzoek, stratigrafisch onderzoek (kleurtrappen in de verflagen) aangevuld met laboratorium onderzoek waar ingebedde dwarsdoorsnedes van verflagen en bindmiddel in kaart worden gebracht. Hoe ouder het pand hoe meer onderzoek er gewenst is. Ik doe alleen verkennend onderzoek door middel van kleurinventarisatie oftewel een quickscan.
Wat kan het opleveren
Op de bovenstaande foto een goed voorbeeld van wat kleurinventarisatie kan opleveren. Verstopt onder 2 lagen grijze verflagen is het uitgebreide decoratieve schilderwerk uit de bouwtijd zichtbaar dit is onderdeel van het totaal ensemble. Kleurinventarisatie is een kort vooronderzoek. Hier word op verschillende onderdelen gekeken wat er aan verflagen zit. Als dit bovenwater komt is de volgende vraag hoe heeft het er ooit uitgezien. Hiervoor is archief onderzoek nodig. Bestekken, bouwtekeningen, kranten artikelen en vooral beeldmaterialen schetsen van de architekt of schilder maar ook foto’s kunnen dit beeld compleet maken. De volgende stap is grote vrijlegde vensters zodat zichtbaar is hoe de sjablonen in dit geval of schilderingen er uit zien en wat voor kleuren zijn hierin verwerkt? Het doen van proeven om de grijze laag te verwijderen lopen tegelijkertijd. Is het mogelijke de schildering vrij te leggen en hoeveel procent? En wat kan niet worden vrijgelegd en kan met reconstuctie worden aangeheeld. Eigenlijk heel logisch allemaal.
Het in kaart brengen van de conditie van de verflagen
Tegelijkertijd met het onderzoek breng ik ook de conditie van het schilderwerk in kaart. Ik doe als schilder proeven met vastzetten, schoonmaken en reconstructie zodat de opdrachtgever niet alleen de kleurhistorie in beeld heeft maar ook in beeld heeft hoe de uitvoering kan plaatsvinden en wat daarvoor de kosten zijn.
Volledig kleurhistorisch onderzoek.
Dit uitgebreide onderzoek kan omvatten archiefonderzoek, stratigrafisch onderzoek ook wel kleurtrappen genoemd, laboratorium onderzoek waar ingebedde dwarsdoorsnedes van verflagen en bindmiddel worden onderzocht. Hoe ouder het pand, hoe meer onderzoek er vaak gewenst is. Het onderzoek gebeurt naar een bepaald tijdsperiode waarin de ruimte (s) worden teruggebracht. Dit is al in kaart gebracht door middel van een bouwhistorisch onderzoek. Meestal is een kleurverkenning in eerste instantie voldoende om een algemeen beeld te vormen. Als er geen kleurwijziging plaats vind is een kleurhistorisch onderzoek niet nodig.
Verkennend kleuronderzoek of onderzoek naar de conditie van de verflagen.
2020 Doopsgezindekerk, Deventer
2020 De Harmonie, Alkmaar
2019 Noorderkerk, Amsterdam
2019 Station Tiel, NS en Tak Architekten
2019 De Hollandsche Manege, Stadsherstel Amsterdam
2018 Particulier Monnickendam
– – – – – – – – – – – – – – – — – – – – – – – – – – – — – – – — – – – – – – – – — – – – – — – — –
Wat zegt het RCE over kleuronderzoek en subsidie
Kleur geeft uitstraling en betekenis aan een gebouw, interieur of wandkunst. Het is niet eenvoudig om passende kleuren te kiezen bij de historie van het betreffende monument. Ook zijn er vanuit monumentenzorg restricties in het kleurgebruik. Een monument eigenaar kan niet zomaar historisch lijkende kleuren kiezen. In dat geval biedt kleurhistorisch onderzoek hulp bij het maken van de juiste kleurkeuze. Sommige gemeenten ondersteunen eigenaren hierin. Kleur zegt iets over het gebouw en de geschiedenis
Kleurhistorisch onderzoek focust op de samenstelling van de verf en de kleuren. De kennis over toegepaste kleuren en materialen draagt bij aan een beter begrip van:
- de geschiedenis van het pand;
- de toegepaste afwerkingen van een bepaalde periode;
- de betekenis van de toegepaste afwerkingen in een bepaalde fase in de bouwgeschiedenis;
- de indertijd gewenste uitstraling van het object/gebouw;
- het schildersambacht en de wijze waarop er in het verleden geschilderd werd.
Kleurhistorisch onderzoek vroeg in planvorming
Door kleurhistorisch onderzoek vroeg in het proces van planvorming te laten plaatsvinden, leveren de onderzoeksresultaten uitgangspunten voor een restauratie- of herbestemmingsplan. Een eigenaar kan zo bewuste architectonische of technische keuzes maken. Een kleurhistorisch onderzoeker kan achterhalen welke kleuren vroeger achtereenvolgens gebruikt zijn. Daarvoor bekijkt de onderzoeker de verschillende verflagen op en in monumenten en brengt in kaart wat voor afwerklagen er in de loop der jaren gebruikt zijn.
Subsidie voor kleurhistorisch onderzoek
De kosten voor het laten uitvoeren van kleurhistorisch onderzoek mag een eigenaar meenemen in de aanvraag voor instandhoudingssubsidie. Van inventariserend tot een volledig integraal onderzoek. Kleurhistorisch onderzoek kent vier typen onderzoek, ieder met een verschillende mate van diepgang, afhankelijk van de onderzoeksvraag.
Kleurinventarisatie
Tijdens een kleurinventarisatie wordt bekeken wat voor onderzoek er nodig is. De kleuronderzoeker bekijkt in een snelle rondgang de potentie van een gebouw voor het uitvoeren van kleuronderzoek. Dit geeft een globaal beeld welke verflagen aanwezig zijn en waar. De uitkomst leidt tot een beknopte rapportage of tot het opstellen van een Plan van Onderzoek voor één van de onderstaande vervolgonderzoeken. Welk type onderzoek nodig is heeft te maken met de bevindingen en de wensen die tijdens het bouwproces worden geformuleerd.
Kleurverkenning
Deze onderzoekstechniek bestaat uit het laag voor laag afschrapen van de verf waardoor er een chronologisch beeld ontstaat van de gebruikte kleuren. Dit kleurverloop wordt ook wel een stratigrafie of kleurtrapje genoemd.
Naast dit stratigrafisch onderzoek vindt laboratoriumonderzoek plaats waar de verfstalen of verfmonsters worden onderzocht op verflaagopbouw.
Verder maakt het onderzoek gebruik van literatuur-, iconografisch- en architectonisch- en archiefonderzoek naar bijvoorbeeld fotomateriaal, gegevens via mondelinge overdracht, informatie over vorige bewoners en eigenaren en andere historische gegevens.
Specialistisch onderzoek
Soms kunnen de verfstalen ook verder onderzocht worden op het gebruik van bepaalde pigmenten en bindmiddelen.
Integraal afwerkingsonderzoek
Een integraal afwerkingsonderzoek bestudeert alle afwerkingsmaterialen zoals pleisterwerk, behang, vloerafwerking et cetera.
Kijk voor meer informatie over restauratie schilderwerken op www.cultureelerfgoed.nl/publicaties/publicaties/2005/01/01/kleuronderzoek