Hannie de Keijzer aan het werk bij de muur waar ze lambrisering heeft verwijderd. Dat legt terugkerende patronen van bloemen en planten bloot. Die zitten door de hele kerk. © FOTO HISSINK
En het mooiste? ,,Het zit door de hele kerk.” Meermaals gebruikt ze daarbij het woord Gesamtkunstwerk, een Duitse term die vrijwel iedereen begrijpt, ook zonder überhaupt een woord Duits machtig te zijn. ,,Weet je wat het is: alles past hier bij elkaar qua kleurgebruik. De bankjes van deze kerk, de gebrandschilderde ramen en dus deze schilderingen. Alles is er nog zoals het geweest is, dat is het mooie van dit onderzoek.” Het liefst zou ze de hele kerk weer in oude luister herstellen, samen met leerlingen van kunstvakschool Cibap, waar ze dertig jaar geleden zelf het vak leerde. ,,Alleen al omdat deze kerk nog toegankelijk is; er zijn hier nog evenementen, de kerk is nog als kerk in gebruik en ook toeristen kunnen hier nog vaak naar binnen. Dit kan echt een attractie worden in Deventer.” Zover is het lang nog niet, maar de NV Bergkwartier ziet het plan wel zitten, zegt directeur Barend Jan Schrieken. ,,We willen eerst kijken in hoeverre het haalbaar is om het te herstellen, wat dat bijvoorbeeld kost. Het belangrijkste is dat we straks in kaart hebben hoe het geweest is. Maar ik ben het er mee eens: het mooiste zou zijn om dit met leerlingen te herstellen.”
Hannie de Keijzer met een brokstuk van de muur. Die kwam los bij het verwijderen van een plint. © FOTO HISSINK
Nog belangrijker: onder het plafond moet een hele band hebben gezeten met daarop een schildering, maar die is weg en ter plekke niet meer te reconstrueren. De Keijzer heeft haar hoop daarom op het publiek gericht en doet een oproep. Ze hoopt dat er mensen zijn die foto’s hebben van voor 1960, insturen kan naar info@hetmooiewerk.nl De Keijzer: ,,Het liefst in kleur, bijvoorbeeld van een amateurfotograaf. Het kan zijn dat er mensen zijn die bijvoorbeeld nog foto’s hebben van festiviteiten als een trouwerij. Die zou ik heel graag zien.” Het onderzoek in de doopsgezinde kerk gebeurt met een behoorlijke handicap: archiefonderzoek is op dit moment vrijwel onmogelijk. De deuren van de studiezaal van het Deventer Stadsarchief zijn door de corona-uitbraak gesloten. Onderzoeker De Keijzer moet het doen met een prentenbriefkaart uit van even na 1900, in zwart-wit. De tekeningen van de architect heeft ze nog niet kunnen inzien.
—————————————————————————————————————————————————————————————————————
In historische binnenruimten zijn de verflagen onderdeel van het monument en daarom ook beschermd. De verflagen mogen dus niet zomaar verwijderd worden deze moeten behouden blijven voor zover dat mogelijk is.
Wat was de oorspronkelijke kleurstelling van het schilderwerk. Door middel van een kort onderzoekje dat kleurinventarisatie heet kan in kaart gebracht worden wat voor verflagen er nog aanwezig zijn in een pand of in een bepaalde ruimte. Als de opdrachtgever deze kleurstelling wilt wijzigen naar een bepaalde tijdsperiode dan is het handig om een kleurhistorisch onderzoek te laten doen. Dit uitgebreide onderzoek in de verflagen kan omvatten kleurhistorisch dus archiefonderzoek, stratigrafisch onderzoek (kleurtrappen in de verflagen) aangevuld met laboratorium onderzoek waar ingebedde dwarsdoorsnedes van verflagen en bindmiddel in kaart worden gebracht. Hoe ouder het pand hoe meer onderzoek er gewenst is. Ik doe alleen verkennend onderzoek door middel van kleurinventarisatie oftewel een quickscan.
Wat kan het opleveren
Op de bovenstaande foto een goed voorbeeld van wat kleurinventarisatie kan opleveren. Verstopt onder 2 lagen grijze verflagen is het uitgebreide decoratieve schilderwerk uit de bouwtijd zichtbaar dit is onderdeel van het totaal ensemble. Kleurinventarisatie is een kort vooronderzoek. Hier word op verschillende onderdelen gekeken wat er aan verflagen zit. Als dit bovenwater komt is de volgende vraag hoe heeft het er ooit uitgezien. Hiervoor is archief onderzoek nodig. Bestekken, bouwtekeningen, kranten artikelen en vooral beeldmaterialen schetsen van de architekt of schilder maar ook foto’s kunnen dit beeld compleet maken. De volgende stap is grote vrijlegde vensters zodat zichtbaar is hoe de sjablonen in dit geval of schilderingen er uit zien en wat voor kleuren zijn hierin verwerkt? Het doen van proeven om de grijze laag te verwijderen lopen tegelijkertijd. Is het mogelijke de schildering vrij te leggen en hoeveel procent? En wat kan niet worden vrijgelegd en kan met reconstuctie worden aangeheeld. Eigenlijk heel logisch allemaal.
Het in kaart brengen van de conditie van de verflagen
Tegelijkertijd met het onderzoek breng ik ook de conditie van het schilderwerk in kaart. Ik doe als schilder proeven met vastzetten, schoonmaken en reconstructie zodat de opdrachtgever niet alleen de kleurhistorie in beeld heeft maar ook in beeld heeft hoe de uitvoering kan plaatsvinden en wat daarvoor de kosten zijn.
Volledig kleurhistorisch onderzoek.
Dit uitgebreide onderzoek kan omvatten archiefonderzoek, stratigrafisch onderzoek ook wel kleurtrappen genoemd, laboratorium onderzoek waar ingebedde dwarsdoorsnedes van verflagen en bindmiddel worden onderzocht. Hoe ouder het pand, hoe meer onderzoek er vaak gewenst is. Het onderzoek gebeurt naar een bepaald tijdsperiode waarin de ruimte (s) worden teruggebracht. Dit is al in kaart gebracht door middel van een bouwhistorisch onderzoek. Meestal is een kleurverkenning in eerste instantie voldoende om een algemeen beeld te vormen. Als er geen kleurwijziging plaats vind is een kleurhistorisch onderzoek niet nodig.